|
Andrea Alciato (Milan 1492
– Pavia 1550)
Claude Mignault
relates to us in his Vita Alciati
that the jurist
Andrea Alciato was
born in Alciata or
Alzata, near Lake
Como, the only son
of the Milan
merchant Ambrogio
Alciato. His studies
from 1504 with Aulus
Janus Parrhasius in
Milan, as well as
the lectures of
Janus Lascaris,
provided him with a
firm background in
Classical philology,
as is reflected in his
Humanistic analysis
of jurisprudence.
But his first
writings also
reflect his other
interests: a
collection of
ancient
inscriptions, a
treatise about the
modern use of
ancient coins, and
studies on the
churches and history
of Milan.
In 1507 he began his
studies in law in
Pavia, and in 1511
he went to Bologna.
Soon, in 1516, he
published in
Strasbourg his first
works of
jurisprudence, and
received his
doctoral grade in
Ferrara. Returning
to Milan, he
combined his
juridical practice with
his never-abandoned
Classical
studies. A testimony
to this is given by his
notes to the works
of Tacitus,
published by
Alessandro Minuziano
in 1517. This same
printer edited some
of his other works
on jurisprudence in
the following five
years. With these
Alciato entered in
the élite of
the new European
jurisprudence, in
the company of
Guillaume Budé or
Udalricus Zasius.
In 1518 he was
invited to lecture
in Avignon, where he
resided until 1522,
with intermittent
absences caused by
plague. Here in 1520
he met Bonifacius
Amerbach, who became
an intermediary
between him and
Erasmus. In 1521 he
received from Pope
Leo X the honorific
title of count
palatine.
Between 1522 and 1527 Alciato
lived in Milan,
devoting himself to
private studies:
translations from
the Greek
Anthology and of
Aristophanes, and the composition of
his Emblemata.
In these years of
war his city was
invaded both by
French (1523) and by
Spanish (1526). In
1529 Francis I
invited him to
lecture at Bourges,
where he remained
until 1533. His
lectures were
attended by a lot of
admirers from all
over Europe,
including the king
himself. In 1530 his
two most important
works, the De verborum significatione,
and Commentarii ad rescripta principum,
were published in
Lyons.
He was appointed
member of the Senate
of Milan, and from
1533 to 1537 he
lived in Pavia. The
outbreak of a new
war constrained him
to move to Bologna.
Here he lived until
1542, when Ercole
d'Este invited him
to Ferrara. In 1546
he declined the
cardinalship offered
by Paul III,
accepting only the
title of apostolic
protonotary. In the
same year he was
called back to
Pavia, where he
taught until his
death in 1550. His
funeral monument,
erected in the
Church of the
Epiphany in Milan,
was transferred in
1773 to the
University of Pavia,
where it is
conserved until
today.
The Emblematum liber
The best-known and
most influential
work of Alciato was
conceived as a mere
collection of Greek
epigrams translated
into Latin. The 30
epigrams first
published in the Selecta epigrammata graeca (Basel 1529)
are the core of the Emblematum liber.
These, and a number
of other ones,
provided with
sententious phrases
as titles,
constitute that
collection of 105
epigrams that
Alciato donated to
his friend Conrad
Peutinger, and which
were published in
1531 at Steiner in
Augsburg, apparently
without the
knowledge of the
author. The editor
gave the title
Emblematum liber
to the collection,
and decided on his
own to illustrate
each composition
with a small
engraving, thus
creating that triple
structure – motto,
engraving, epigram
– that from that
time on is known as
"emblem".
The immediate
success of the book
convinced Alciato to
publish it, in a
more carefully
edited form and with
better engravings.
Thus the Paris
editor Christian
Wechel published a
second edition in
1534, which already
contained 113
emblems; and in 1542
a third one with two
more emblems. This
same editor was to
publish the first
translations as
well, in 1536 in
French, and in 1542
in German.
When Aldus in 1546
published in Venice
a collection of 84
additional emblems,
the book took a
great step nearer to
its definitive
constitution. This
was followed by the
collaboration of
Alciato with the
bookseller Guillaume
Rouillé and the
printer Macé
Bonhomme of Lyons.
The Lyons enterprise published a series
of editions and
translations – in
Spanish, French and
Italian – with new
engravings,
commissioned to
Pierre Eskreich. In
1548 the book
already included 201
emblems (although
only 128 illustrated
ones). This edition
was already
organized according
to the thematic
order conceived by
Barthélemy Aneau.
The 1549 Spanish
translation
introduced ten new
emblems. Finally in
1550, in the year of
the death of
Alciato, there was
published the Lyons
edition that can be
regarded as
definitive. This one
contains all the
emblems composed by
him, all
illustrated, 211 in
all (one fewer than
there should be, due
to having eliminated
the controversial
Emblem 80 "Adversus
naturam peccantes").
With the death of
Alciato there began the
series of
reimpressions and
commentaries. The
complete series is
reproduced in the CD
by Studiolum that
follows through the
editorial success of
this work.
And all that began
with that small
booklet of
1531
that is now offered
to our readers in
our
open library.
|
| |
The following emblem is one of the most famous and most
imitated ones of Alciato (cf. for example in the
Album
Amicorum of Franciscus Pápai Páriz), which we can see
here from various editions. The vine climbing on an elm tree and
embracing its dry trunk is the symbol of eternal friendship (Emblema 160, Amicitia etiam post mortem durans):
Augsburgo: Steyner 1531
(primera edición)
Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma.
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.
[An elm tree, dry of old age and bare of
leaves, was embraced by a vine of vivid and dense foliage. She
acknowledges the changes of nature, and now returns to her parent
the services that he offered her previously. This example admonishes
us to look for such friends whose faithfulness will not be broken,
not even by the last day.]
París: Wechel 1536
(first French translation) y 1542 (first German translation)
1536: Amytie durant apres mort
Au temps que ieune estoit la vigne
Elle fut soustenue de lorme,
(Qui destre ayme se rend bien digne)
A quoy la vigne fut conforme:
Car au temps quil deuint difforme,
Voire mort, la vigne lembrasse:
Cherchez donc amy de telle forme,
Dont lamour pour mort ne sesface.
1542:
Bestendige, vnd nimmer zertheylte freundschafft
Der Felber grien, der reben iung
Sein hilff erzaigt, vnd so er alt,
Vnd nun die reb in yrem sprung,
Sy lieblich noch sich zu im halt:
Warumb wird die figur gemalt?
Das yeder in der iugent tracht
Nach freund, vnd gsellen solcher gstalt,
Den er gealtt nit werd veracht.
Lyon: Tournes 1547 y 1554-56
(con los comentarios de Sebastian Stockhamer)
Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.
Commentarius:
Vitis luxuriens frondibus & pampinis suis circundedit & ornauit
vlmum arborem prae senio iam penitus putridam & arefactam, pristinam
adhuc naturam agnoscens, quamque olim saepius succrescendo
sustentaculi parentisque loco habuerat eam nec iam quidem, licet
aridam & siccam deserit spernitue: verùm adhuc etiam exornat: in
hunc ferè modum apud Oui. lib. 2. de tristib.
Vidi ego pampineis ornatam vitibus vlmum,
Quae fuerat saeuo fulmine tacta Iouis.
Tales nobis Amicos quaerere decet, qui extremo in periculo vel etiam
post mortem veri Amici permaneant, sincerae nanque fidei Amici
praecipuè in aduersis rebus cognoscuntur inquit Valer. Max. in
praefatione sua tituli 7. de Amicitia lib. 4.
Lyon: Rouillé 1549-1550
(edición definitiva en español, francés, italiano
y latín)
1549, español: La Amistad que dura aun despues de la
muerte.
A’l olmo viejo seco y sin verdura
La parra fresca y verde entretexida
Es encubierto exemplo en tal figura
Que al’amistad durable nos combida.
Pues no es perfetto amor el que no dura
Al'menos hasta el yr de aquesta vida
Buenos serà buscar amigos tales
Que quedos siempre esten à nuestros males.
1549, francés
Amitie durante, voire apres la mort
Vne Olme seiche, & sans fueille, embrassa
Le belle vigne, & sa verdeur dressa.
Recognoissant natur el benefice,
Rendit le droict de mutuel office.
Donnant exemple, amys telz comparer,
Que mort aussi ne puisse separer.
La vraye amitié est de l'esperit, non du corps, l'esperit est
immortel: parquoy elle est immortelle, faisant faire debuoir d'amy,
non seullement en la vie: mais aussi apres la mort. Comme feit
Alexandre à Hephestion.
1549, italiano
Che la vera amicitia mai non muore
La vite, che l'ignudo arido legno
Abbraccia, e stringe, & hor gli rende il merto
D'esser gia stato a lei fido sostegno,
E'l grato animo suo dimostra aperto;
Ci ammonisce a cercare amici tali,
Che i legami d'amor siano immortali.
Frankfurt: Feyerabend 1567 (latín)
Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.
Commentarius: Verus amor est animorum, non coporum. Animus
porro immortalis est. Quare & animi amorem esse immortalem est
necesse. Qui amicis amicos officium beneuolentiae praestare facit,
non solum in vita, sed etiam post mortem. Vt fecit Alexander
Hephaestioni.
Lyon: Rouillé 1573 (con los comentarios de
Sánchez de las Brozas)
Commentarius: ...Ex
Graeco epigrammate Antipatri lib. 1. Epigram. Graecorum
εἰς
ἀνταπόδοσιν. Carmen sic habet
Αὔην
με πλατάνιστον ἐφερπύζουσα καλύπτει
ἄμπελος, ὀθνείῃ δ’ ἀμφιτέθηλα κόμη
ἡ πρὶν ἐμοῖς θαλέθοθσιν ἐνιθρέψασ’ ὀροδάμνοις
βότρυας, ἡ ταύτης οὐκ ἀπετηλοτέρη.
τοίην μέντοι ἔπειτα τιθηνείσθω τις ἑταίρην,
ἥτις ἀμείψασθαι καὶ νέκυν οἶδε μόνη.
Sic vertebam,
Me platanum siccam folijs & palmite obumbrat
Vitis, & externa contegor ipsa coma.
Illa meos ramos creuit complexa uirentes:
Illius at ramos usque putabo meos.
Hanc socium uitae quaerat sibi quisque uicissim,
Quae siet in fato reddere docta vices.
Amberes: Plantin 1589 (con los comentarios de
C. Mignault)
Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.
Commentarius: ID ex Graeco Antipatri: quo docemur amicos
nobis esse deligendos, qui nec temporis diuturnitate, & ne
quidem post mortem ipsam amare desinant. quod dictum fuisse
Phocionis, retulit Stobaeus.
Arentem senio.] senectute
arescentem.
nudam.] exutam folijs.
Agnoscitque vices naturae.]
quae sunt, vt è puero vir, è viro senex fiat, immutabili
naturae communis lege.
grata parenti.] rependit
officium, quod ab vlmo acceperat.
Padua: Tozzi 1626 (con los comentarios de
Thuilius)
Commentarius: VLMVM antiquam & aridam vitis vicina ramis
suis, pampinis & botris sursum rependo vestit. Vlmus arbor & vitis
notiores sunt, quàm vt longiore descriptione egeant.
Typus emblematis. ID è Graeco Antipatri Epigrammate
transtulit, cuius carmen est eiusmodi lib. 1. Antholog.
εἰς
ἀνταπόδοσιν.
Αὔην
με πλατάνιστον ἐφερπύζουσα καλύπτει
ἄμπελος, ὀθνείῃ δ’ ἀμφιτέθηλα κόμη
ἡ πρὶν ἐμοῖς θαλέθοθσιν ἐνιθρέψασ’ ὀροδάμνοις
βότρυας, ἡ ταύτης οὐκ ἀπετηλοτέρη.
τοίην μέντοι ἔπειτα τιθηνείσθω τις ἑταίρην,
ἥτις ἀμείψασθαι καὶ νέκυν οἶδε μόνη.
Aridam me platanum irrepens tegit
Vitis, externa aunt circumuirescens coma:
Quae priùs meis virentibus alens rami
Racemos, hac ipsa eram non minus frondosa.
Talem quidem certè posthac constituat (sibi) quisque amicam,
Quae rependere mortuo norit sola.
Me siccam platanum irrepens circundat alumna
Vitis, vt externa floruit aucta coma;
Quando meis ramis teneras circundasbat vuas,
Tunc frondosa illa non minus arbor eram.
Talem quisque sibi & propriam conquirat amicam,
Cui neque morte viri sit peritura fides.
Sic verò vertebat Sanctius:
Me platanum siccam folijs & palmite obumbrat
Vitis, & externa contegor ipsa coma:
Illa meos ramos creuit complexa virentes,
Illius at ramos vsque putabo meos.
Hanc sociam vita quaerat sibi quisque vicissim,
Quae siet in fato reddere docta vices.
In hunc ferè modum Ouidius lib. 2. Trist.
Vidi ego pampineis ornatam vitibus vlmum,
Quae fuerat saeuo fulmine tacta Iuis.
Sed quia epigramma Graecum Antipatri de amica loquitur, quam nos
vxorem possumus intelligere, lubens hic adiungi velim Menandri
sententiam, qua vbi matrimonii incommoda enumerauit, commoda etiam
subiungit, sed iis maximè verbis:
Ἀτυχοῦντι σθμπαρέμεινεν, ἀποθανόντα τε ἔθαψε, περιέστειλεν οἰκείως.
Huic rebus etiam comes in aduersis manet,
Functique fato funeris curam gerit.
ARENTEM senio] senectute
arescentem, vetustate aridam.
Nudam quoque frondibus]
exutam folijs, suis viduatam comis.
Vlmum] Vlmus arbor est
vitibus plurimum gaudens, dens,a dura, procera, de qua Plinius lib.
16. Virg. lib. 6. Aeneid.
In medio ramos annosaque brachia pandit
Vlmus opaca, ingens.
Idem in Bucolic.
Nec gemere aerea cessabit turtur ab vlmo.
Et alibi:
Semimputata tibi frondosa vitis in vlmo est.
Et Statius lib. 6. Thebaid.
---nec in hospitia vitibus vlmus.
Ouidius 2. Amor. eleg. 16.
Vlmus amat vites, vitis non deserit vlmum:
Separor à domina cur ego saepe mea?
Sic quoque Petronius Arbiter:
Paruula securo tegitur mihi culmine sedes,
Vuaque plena mero foecunda pendat ab vlmo.
Calphurn.
Inter pampineas ponetur vitibus vlmos.
Pontanus:
Tecum inter salices, sub amicta vitibus vlmo.
Complexa est viridi] Vt vulnus amica viti est, sic
vitis vlmo non est ingrata, quam frequentissimè luxuriantibus
frondibus & pampinis foecundis ambit, vestit, & amplectitur. Vlmis autem adiungi vites fuisse in more positum, vt
etiam hodie in Italia, notiùs est quàm vt confirmare necesse habeam. Horatius:
Et vitem viduas ducit ad arbores.
Idem:
---adulta vitium propagine
Altas maritat populos.
Claudianus 2. de raptu Proserp.
---hic pampinus induit vlmos.
Ouid. 3. de Ponto, Eleg. 8.
Non hic pampineis amicitur vitibus vlmus,
Nulla premunt ramos pondera poma suos.
Idem lib. 10. Metamorph.
Pampineae vites, & amictae vitibus vlmi.
Pontanus:
---Flexaeque sub vlmis
Pendula textilibus nectunt vmbracula vites.
Haec vlmi & vitis amicitia poetis occasionem dedit, vt saepe eius in amoribus mentionem faciant. Ouidius epist.
Oenones:
Non sic appositis vincitur vitibus vlmus,
Vt tua sint collo brachia vincta meo.
Martialis de nuptijs Pudentis & Claudiae, lib. 4.
Nec melius teneris iuguntur vitibus vlmi.
Catullis in nuptijs Iuliae & Manlii:
Lenta quin velut assitas
Vitis implicat arbores,
Implicabitur in tuum
Complexum &c.
Porrò aduerte, an huc traduci possint eiusdem Catulli versus hi
quodam Epithalamio:
Vt vidua in nudo vitis quae nascitur aruo,
Numquam se extollit, numquam mitem educat vuam,
Hanc nulli agricolae, nulli accoluere iuuenci:
At si fortè eadem est vlmo coniuncta marito,
Multi illam agricolae, multi accoluere iuuenci.
Coma] folijs, pampinis: nam
per metaphoram coma de arboribus, fruticibus, arundinibus, atque
etiam herbis frequenter dicitur. Hinc Catullus dixit, Siluam
comatam.
Agnoscitque vices naturae.]
quae nimirum mutantur in horas, vt è puero iuuenis, è iuuene vir, è
viro senex citissimè fiat, immutabili naturae communis lege.
Grata parenti] vlmo, à qua
tanquam parente sustentata est, & incrementum sumpsit.
Exemploque monet, &c.]
Sententia Emblematis, cui astipulatur illud Hebraei Paraemiastae
Prouerb. cap. 17. Omni tempore diligit, qui amicus est. Nec eum pro
verò amore censemus, qui mortalis huius vitae terminis concluditur,
siquidem ad mentem sapientum amoris vim aestimams. Inquit enim D.
Hieronymus: Amicitia, quae desinere potuit, nunquam vera fuit. Cui
consentit Euripides Troadibus, cùm ait:
οὐκ
ἐστ’ ἐραστὴς, ὄστις οὐκ ἀεὶ φιλεῖ
Non est amator, qui non semper amat.
Denique hoc etiam vulgo dici solitum. Amicitias immortales esse
debere.
Moralis:
VITE hac vlmum vigore suo iam destitutam comprehendente ac
sustinente (à qua nimirum ipsa prius, cùm tenera esset, & quasi
pubescens, incrementi occasionem materiamque sumpserat) significatur
amicos nobis esse deligendos, qui nec temporum diuturnitate, nec
locorum distantia, sed ne quidem post mortem amare desistant.
Illudque est quod Phocion dixit, vt refert Stobaeus,
Ζητεῖν δεῖ καὶ ἄνδρα καὶ τέκνα καὶ φίλοὺς τοὺς κατὰ τὴν ἀπαλλαγὴν
τοῦ βίου παραμένοντας.
Comparandos esse liberos & maritum & amicos, qui ad mortem vsque constantes sint. Respicit
Emplematis argumentum hoc Ouidianum 2. de Remedio:
Semper habe Pyladem aliquem qui curet Orestem,
Hic quoque amicitiae non leuis vsus erit.
Cicero pro Sestio: Ademit Albino soceri nomen mors filiae, sed
charitatem illius necessitudinis & beneuolentiae non ademit.
Virgilius in obitum Maecenatis:
Et decet, & certè viuam tibi semper amicus,
Nec tibi qui moritur, desinit esse tuus.
Ipse ego quicquid ero, cineres interque fauillas,
Tunc quoque non potero non memor esse tui.
Verus enim amicus dimidium est animae nostrae, vti Virgilium
vocat Horatius, dimidium animae suae. Quod sic explicat Augustinus:
Bene quidam dixit de amico suo, Dimidium animae suae. Nam ego sensi,
animam meam & animam amici mei vnam fuisse animam in duobus
corporibus, propter vim scilicet amoris. Et ideo illo mortuo,
horrori mihi erat vita, quia nolebam viuere diutiùs; sed ideo fortè
mori metuebam, ne totus ille moreretur.
Non viuit quisquis fido priuatur amico:
Dimidium siquidem perdidit ille sui.
Sic verè dicitur, Anima est non vbi animat, sed vbi amat. Non enim praesentior est spiritus noster vbi animat,
quam vib amat: nisi fortè magis putetur esse vbi vinctus ex
necessitate tenetur, quàm quò sponte & alacri fertur
voluntate. Sed sincera haec amicitiae fides praecipuè in rebus
aduersis cognoscitur, teste Valerio Maximo: eumque praeclarum amicum
dicit Plautus Epidico, qui in re dubia re iuuat, vbi re opus
est. Simile est illud Ennii: Amicus certus in re incerta cernitur:
Vt enim nautis serenitas gratior in tempestate aduenit, sic
amico afflicto amicus. Verùm exulcerato hoc nostro saeculo non solùm nihil horum in amicitia ita illustre & magnificum
videtur; imò quod nobis Christianis summè deplorandum, odia,
dissidia, simultates, & inimicitiae perpetuae sunt, amicitiae
autem prorsus vtilitatibus & commodis propriis circumscriptae
iacent, adeo vt nihil dubitem cum Socrate exclamare:
φίλοι, οὐδεὶς φίλος. innuens veram amicitiam
ferme interiisse inter mortales. Vulgares, temporanei, &
ollares amici plurimi sunt: at qui alter idem sit, amicum vt se
ipsum diligens, eique praesto sit in vtraque fortuna,
talis, inquam, amicus diu quaeritur, rarò inuenitur, difficulter
seruatur. Exquiramus, si lubet, & percurramus totam profanam historiam, octo tantùm paria verorum amicorum
deprehendemus: Pyladem & Orestem, Nisum & Euryalum,
Patroclum & Achillem, Theseum & Pirithoum, Castorem &
Pollucem, Tydeum & Polynicen, Scipionem & Laelium, Damonem
& Pythiam. Lucianus recitat alia decem paria amicorum, quinque
nimirum Graeca, & quinque Scythica. Historiae ibidem
requirantur lectu dignissimae. His nihil dubito annumerare equitem
quendam Garsiae Regis Nauarrensis, de quo ita Fulgosus lib. 4. Cum
in Hispania inter se bello decertarent Ferdinandus Legionensis & Garsias Nauarrensis reges, Garsias quod superbus audaxque
nimium saeuè regni sui proceres habebat, in magno eorum odio
versabatur: idque cùm animaduerteret vnus militum eius, qui
puerum Garsiam aluerat, arbitratus si praelium committeretur,
Garsiam à suis desertum iri, vt qui ex fide eum diligeret,
re detecta, quam intellexerat, Garsiae suasit vt praelio
abstinerer. Verùm Garsias immodici spiritus amicorum &
inimicorum contemptor, decertare praelio cum hoste decreuit. Quam
rem auspicatus is, qui, vt dictum est, contrà suaserat, in haec
verba prorupit: Quantum aduertere possum, tibi statutum esse video
vt omnino moriaris; cui rei posteaquam aliud afferre opis
nequeo, id saltem enitar, ne te vel mortuum, vel victum videam.
Itaque galeam atque thoracem exutus, ac solo gladio hastaque armatus
in hostium aciem ingenti animo irrupit. Vbi ipse haud multò
post caesus, & Garsias à suis, vt ipse monuerat,
desertus fuit. Vide plura de vera amicitia apud Val. Maxim. lib. 4.
Plutarch. de multorum amicitia, Ciceronem passim, & alios. Nec
malè quadrabit hoc Emblema in amorem coniugalem, vitis enim
hic signat vxorem Philaniram, mariti studiosam, qualem descripsit
Flaccus 2. Carm. Ode 5. Vlmum verò cum vite maritatam
amoribus conuenire supra annuimus. Alioqui apud Dauidem regium vatem
Psal. 127. vxor viti foecundae comparatur: Vxor tua
sicut vitis abundans. Huius amoris est quidam apud Propertium
character lib. 2. his verbis:
Terra prius falso partu deludet arantes,
Et citiùs magnos Sol agitabit equos:
Quam possim nostros alio transferre calores:
Huius ero viuus, mortuus huius ero.
Ouidius 3. de Ponto ad coniugem:
Cumque ego deficiam, nec possim ducere currum,
Fac tu sustineas debile sola iugum.
Ad medicum specto venis fugientibus aeger,
Vltima pars vitae dum mihi restat, ades.
Virgiliana Dido 4. Aeneid. de suo loquens Sichaeo:
Ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
Abstulit, ipse habeat secum seruetque sepulcro.
Eleganter quoque Lyricus Venusinus:
Felices ter & amplius
Queis irrupta manet copula, nec malis
Auulsus querimonijs
Suprema citiùs soluet amor die.
Huc non incommodè referri potest historia de foemina Smyrnea, sicut
à Sabellico refertur lib. 9. decad. 3. de reb. Venetis. Cùm
enim Smyrna, olim Ioniae nobilissima vrbs, à Venetis capta
esset, ferunt (inquit) foeminam florenti aetate, cùm ad naues
captiua abduceretur, mariti sepulchro, in quod fortè inciderat,
procubuisse, ac flebili lamentatione illud complexam dulcissimum
mariti nomen saepius vocasse. En, inquit, coniux dilectissime,
extremus patriae casus efficit, vt me, quam nullus amor, nulla
vis vnquam quò minus tua fuerim, semperque futura essem, vertere
potuit, crudelissimi hostis manus in perpetuam captiuitatem abducat.
Separor infelix à tuo conspectu, nec dulcem patriam, nec
monumentum hoc dulcissimum amplius visura. Has ego supremas lacrymas
tuis misceo cineribus, his inferiis tuos manes supremùm ciebo. Sed
quid ita? moriar potiùs, quàm suauissimo hoc complexu
diuellar. Atque ita sepulchro haerens, cùm neque minis, neque
alia vi facilè diuelli posset, à temerario milite gladio
traiecta, hac re sola felix, quo voluit loco, relicta est. Sed de
amore coniugali alibi.
Editorial history of the Emblematum liber,
published by Studiolum
• Augsburg: Steyner 1531. VIRI CLA | RISSIMI D. AN- | dree Alciati Iurisconsultiss. | Mediola. ad D. Chonra- | dum Peutingeru Augu- | stanum, Iurisconsul- | tum Emblema- | tum liber. | M.D.XXXI
• Paris: Wechel 1534. ANDREAE | ALCIATI EMBLEMA- | TVM LIBELLVS. | PARISIIS, | Excudedbat Christianus Wechelus, | sub scuto Basileiensi, in uico | Iacobaeo. Anno | M.D.XXXIIII.
• Paris: Wechel 1536. LIVRET | des Emblemes / de maistre Andre | Alciat / mis en rime francoyse | et presente a monseigneur | Ladmiral de | France. | On les vend a París / en la maison de | Chrestien Wechel / demeurant en la rue sainct Jaques / a lescu de Basilea. | M.D.XXXVI.
• Paris: Wechel 1542 (latín–alemán). CLARISSIMI | VIRI D. ANDREAE AL- | ciati Emblematum libellus, uigilanter re- | cognitus, & iam recèns per Wolphgan- | gum Hungerum Bauarum, rhyth- | mis Germanicis uersus. | PARISIIS. | Apud Christianum Wechelum, sub scu- | to Basiliensi, in uico Iacobeo: & sub | Pegaso, in uico Bellouacensi. | Anno: M.D.XLII.
• Venice: Aldus 1546. ANDREAE AL- | CIATI EMBLEMATVM LI- | BELLVS, NVPER IN LV- | CEM EDITVS. VENETIIS, M.D.XLVI. | Cum priuilegio Pauli III. Pont. Max. & | Senatus Veneti, ad annos decem.
• Lyons: Tournes 1547 (es la primera con los grabados de Tournes). CLARISSIMI | VIRI D. ANDREAE | ALCIATI EMBLE- | MATVM LIBRI | DVO. | LVGDVNI | Apud Ioan Tornaesium, & Gu- | lielmum Gazeium. | 1547. Lyon: Roville, 1548: EMBLEMATA | ANDREAE ALCIATI | Iurisconsulti cla- | rissimi. | LVGDVNI, | Apud Gulielmum Rouillium | sub scuto Veneto. | 1548.
• Lyons: Rouillé 1548. EMBLEMATA | ANDREAE ALCIATI | Iurisconsulti cla- | rissimi. | LVGDUNI, | Apud Gulielmum Rouillium | sub scuto Veneto. | 1548.
• Lyons: Rouillé 1549. Los Emblemas | DE ALCIATO | Traducidos en rhimas | Españolas. Añadidos | de figuras y de nueuos | Emblemas en la terce- | ra parte de la obra. | Dirigidos al Illustre, S. | Iuan, Vazquez de Molina. | EN LYON POR GVILIEL | MO ROVILLIO. 1549. | Con licençia y Priuilegio.
• Lyons: Bonhomme 1549. EMBLEMES | D’ALCIAT, | de nouueau Translatez en | François vers pour vers | iouxte les Latins. | Ordonnez en lieux communs, auec | briefues expositions, & Figu- | res nouuelles appropriées | aux derniers Emblemes. | A LYON CHEZ MACE | BONHOMME. 1549.
• Lyons: Rouillé 1549. DIVERSE IM | PRESE AC | commodate a diuerse mo | ralità, con versi che i | loro significati di | chiarano | Tratte da gli Emblemi | dell’ ALCIATO. | IN LIONE | da GVLIELMO | ROVILLIO. 1549. | CON PRIVILEGIO.
• Lyons: Rouillé 1550. EMBLEMATA | D. A. ALCIATI, | denuo ab ipso Autore | recognita, ac, quae desi- | derabantur, imagini- | bus locupletata. ||Accesserunt noua aliquot ab | Autore Emblemata, suis quoque | eiconibus insignita. LVGD. APVD GVLIEL. | ROVILIVM. 1550. CVM PRIVILEGIO.
• Lyons: De Tournes 1554-1556 (Stockhammer). IN D. ANDREAE | ALCIATI EMBLE- | MATA SVCCIN- | cta commen- | tariola. | + | Sebast. Stockhamero | Germano au- | tore, | LVGDVNI, | Apud Ioannem Tornaesium | & Gul. Gazeium. | 1556.
• Lyon: Tournes 1556. CLARISSIMI | VIRI D. Y. | ALCIATI | EMBLEMATVM | LIB. II. | Nuper adiectis Seb. Stockha- | meri Germ. in primum li- | brum succinctis commen- | tariolis. | LVGDVNI | Apud Ioan. Tornaesium & | Guliel. Gazeium. | 1556.
• Paris: Ruelle 1562. LES | EMBLEMES | DE M. ANDRE | ALCIAT | Traduits en ryme Françoise | par Iean le Feure. | A PARÍS, | Par Iean Ruelle demeurant à la Rue | sainct Iâques, à l’enseigne | sainct Nicolas. | 1562.
• Antwerp: Plantin 1565. EMBLEMATVM | CLARISSIMI VIRI D. | ANDREAE ALCIATI | LIBRI II. | In eadem succincta commentariola, nunc | multo, quàm antea, castigatiora & [188] longe locupletiora, Sebastiano Stockhamero | Germano, auctore. | ANTVERPIAE. | Ex officina Christophori Plantini. | ClC. iC. lxv. | CVM PRIVILEGIO.
• Frankfurt: Feyerabend 1567 (alemán). LIBER EMBLEMATVM | D. ANDREAE AL- | CIATI, NVNC DENVO | COLLATIS EXEMPLARIBVS | multo castigatior quam vnquam | ante hac editus. Kunstbuch | Andree Alciati von Meyland bey | der Rechten Doctorn / allen liebhabern der | freyen Künst / auch Malern Goldschmiden / Seiden | stichern und Bildhauwern / jetz und zu sonderm nutz und | gebrauch verteutscht und an Tag geben / durch Jere- / miam Held von Nördingen / mit schönen / lieb- | lichen / neuwen / kunstreichen Figuren | geziert und gebessert. | (A slight ornament) Mit Röm-Keys. Mt. Freyheitinges | heujaren nicht nach zu drucken | Gedruckt zu Franckfurt am | Mayn | M.D.LXVI.
• Lyons: Rouillé 1573 (Sánchez de las Brozas). FRANCISCI | SANCTII BRO- | CENCIS | In inclyta Sarmaticensi Academia Rheto- | ricae, Graecaeque linguae Professoris, | COMMENT. IN Y. ALCIATI | EMBLEMATA, | Nunc denuo multis in locis accuraté recognita | & quam plurimis figuris illustrata. | Cum Indice copiosissimo. | LVGDVNI, APVD GVLIEL. | ROVILLIVM. M.D.LXXIII. | Cum priuilegio Regis.
• Antwerp: Plantin 1577. OMNIA | ANDREAE | ALCIATI V. C. | EMBLEMATA | ADIECTIS COMMENTARIIS | & scholiis, in quibus Emblematum | fermè omnium aperta origine, mens | auctoris explicatur, & obscura omnia, | dubiaque illustrantur; | PER CLAVDIVM MINOIM | Diuionensem. | ANTVERPIAE, | Ex officina Christophori Plantini, | Architypographi Regii. | M.D.LXXIII.
• Lyons: Plantin 1591. ANDREAE | ALCIATI | V. C. | EMBLEMATA: | Cum CLAVDII MINOIS Diuionensis ad | eadem COMMENTARIIS. | Quibus Emblematum omnium aperta origine, | mens auctoris explicatur, & obscura | omnia dubiaque illustrantur. | EDITIO QVARTA. | (Plantin’s device y motto.) LVGDVNI BATAVORVM, | EX OFFICINA PLANTINIANA, | Apud Franciscum Raphelengium. | ClC.iC.xci..
• Lyons: Plantin 1591. EMBLEMATA V. C. | ANDREAE ALCIATI | MEDIOLANENSIS | IVRISCONSVLTI. | Cum facili & compendiosa explicatione, quâ obscura | illustrantur, dubiaque omnia soluuntur, | Per CLAVDIVM MINOEM Diuionensem. | Excerptae [sic] ex eiusdem in eadem Alciati emblema- | ta maiorum vigiliarum commentariis. | Ad calcem ALCIATI vita nuper ab | eodem MINOE conscripta. | LVGDVNI BATAVORVM, | EX OFFICINA PLANTINIANA, | Apud Franciscum Raphelengium. | ClC.iC.xci.
• Antwerp: Plantin 1577. 1577: OMNIA | ANDREAE | ALCIATI V. C. | EMBLEMATA: | CVM COMMENTARIIS, QVIBVS | Emblematum omnium aperta origine, mens | auctoris explicatur, & obscura omnia du- | biaque illustrantur. | PER CLAVDIVM MINOEM | Diuionensem. | (Plantin’s device y motto.) ANTVERPIAE, | Ex officina Christophori Plantini, | Architypographi Regii. | M.D.LXXVII. | CVM PRIVILEGIO.-
• Nájera: Mongastón 1615 (Diego López). DECLARACION MA- | GISTRAL SOBRE LAS EMBLEMAS DE | Andres Alciato con todas las Historias, Antigueda- | des, Moralidad, y Doctrina tocante a las | buenas costumbres. | POR DIEGO LOPEZ, NATVRAL DE LA | Villa de Valencia de la Orden de Alcantara. | DIRIGIDO A DON DIEGO HVRTADO DE | Mendoça, Cauallero de la Orden de Santiago, Señor de la casa de | Mendoça, de la Corçana, y sus Villas, Capitan, y Diputado Gene- | ral de la Prouincia, Ciudad de Victoria, y Hermandades, de | Alaua, por el Rey Nuestro Señor. | CON PRIVILEGIO. | Impresso en la Ciudad de Najera por Iuan de Mongaston, Año 1615. | A costa del Autor. Vendense en casa dell’impressor.
• Valencia: Jerónimo Villagrasa 1655. DECLARACION | MAGISTRAL | SOBRE LAS EMBLEMAS DE ANDRES ALCIATI |... POR DIEGO LOPEZ NATURAL | de la villa de Valencia [de Alcántara]... Año 1655.
• Padua: Tozzi 1618 (Pignoria, Mignault «mini»). EMBLEMATA V. CL. | ANDREAE ALCIATI, | cum Imaginibus plerisque | restitutis ad mentem | Auctoris. | Adiecta compendiosa | explicatione Claudij | Minois Diuinensis | et notulis extempora- | rijs Laurentij Pigno- | rij Patauini. | Patauij apud Pet. Paulum Tozzium. M.DCXIIX. (1618.)
• Padua: Tozzi 1621 (Thuilius). ANDREAE ALCIATI | EMBLEMATA | CVM COMMENTARIIS | CLAVDII MINOIS I. C. FRANCISCI SANCTII BROCENCIS, | et Notis | LAVRENTII PIGNORII PATAVINI. | Nouissima hac editione in continuam vnius Commentarii seriem congestis, in certas quas- | dam quasi Classes dispositis, et plusquam dimidia parte auctis. | OPERA ET VIGILIIS | IOANNIS THVILII MARIAEMONTANI TIROL. | Phil. & Med. D. atq; olim in Archiduc. Friburg. Brisgoiae | Vniuersitate Human. liter. Professoris ordinarii. | OPUS COPIOSA Sententiarum, Apohthegmatum, Adagiorum, Fabularum, Mythologiarum Hiero- | glyphicorum, Nummorum Picturarum & Linguarum varietate instructum & exornatum: | Proinde omnibus Antiquitatis & bonarum litterarum studiosis cum primis viris. | Accesserunt in fine Federici Morelli Professoris Regii Corollaria & | Monita, ad eadem Emblemata. | CVM INDICE TRIPLICI. | Patauij apud Petrum Paulum Tozzium. | Sub Signo S. S. Nominis IESV. 1621.
• Padua: Frambottus 1661. ANDREAE ALCIATI | EMBLEMATA | CVM COMMENTARIIS | CLAVDII MINOIS I. C. FRANCISCI SANCTII BROCENSIS, | & Notis | LAVRENTII PIGNORII PATAVINI. | Nouissima hac editione in continuam vnius Commentarij seriem congestis, in certas quas- | dam quasi Classes dispositis, & plusquam dimidia parte auctis. | OPERA ET VIGILIIS | IOANNIS THVILII MARIAEMONTANI TIROL. | Phil. et Med. D. atq; olim in Archiduc. Friburg. Brisgoiae | Vniuersitate Human. liter. Professoris ordinarij. | Opus Copiosa Sententiarum, Apophthegmatum, Adagiorum, Fabularum, Mythologiarum, Hiero- | gylphicorum, Nummorum, Picturarum & Linguarum varietate instructum & exornatum: | Proinde omnibus Antiquitatis & bonarum literarum studiosis cum primis vtile. | Accesserunt in fine Federici Morelli Professoris Regij Corollaria & | Monita, ad eadem Emblemata. | CVM INDICE TRIPLICI. | Patauij, typis Pauli Frambotti Bibliopolae. MDCLXI. | Cum consensu Superiorum.
• Madrid: Orden de la Merced 1749. EMBLEMATA | V. C. | ANDREAE ALCIATI | MEDIOLANENSIS | IURISCONSULTI. | CUM FACILI & COMPENDIOSA | explicatione, quâ obscura illustrantur, du- | biaque omnia solvuntur, per Claudium | Minoem Divionensem. | Ejusdem ALCIATI Vita. | EDITIO NOVISSIMA A MENDIS | expurgata, priorique integritati restituta. | MATRITI: | EX TYPOGRAPHIA ORD. DE MERCED, | ANNO M.DCC.XLIX. | CUM FACULTATIBUS NECESSARIIS.
|
