google

Ediciones en CD:

emblemas

• Libros de Emblemas Españoles. Edición Completa

• La Edad de Oro de la Emblemática Europea

• Emblemas de Wither & Rollenhagen

• Alciato, Emblemata. Edición Crítica

• Emblemas de la Compañía de Jesús

• Libros de Empresas Renacentistas

• Repertorios Barrocos de Empresas

símbolos

• Jeroglíficos

• Simbolismo Animal

• Mitografías

numismática

• Numismática Renacentista

• Obras Completas de Hubert Goltzius

sabiduría proverbial

• Los Adagia de Erasmo y sus fuentes

diccionarios

• Covarrubias, Tesoro de la lengua española

obras completas

• Baltasar Gracián

Tesoros de Kalocsa

• Salterio MS 382
c. 1438

 

Andrea Alciato

(Milán 1492 – Pavía 1550)

Nos cuenta Claude Mignault en su Vita Alciati que el jurisconsulto Andrea Alciato, nació en Alciata o Alzata, cerca del lago Como, único hijo del mercader milanés Ambrogio Alciato. Los estudios que desde 1504 realizó con Aulus Janus Parrhasius en Milán, así como sus lecturas de Janus Lascaris, le dotaron de una sólida formación clásica y humanística que se refleja en sus análisis de los textos jurídicos. Pero más allá de las leyes se ven otras aficiones en sus primeros escritos: una colección de inscripciones antiguas, un tratado sobre el uso moderno de las medallas, y estudios sobre las iglesias y la historia de Milán.

En 1507 va a estudiar a Pavía y en 1511 pasa a Bolonia. Al poco, en 1516, publica en Estrasburgo sus primeros trabajos de Jurisprudencia y, finalmente recibe en Ferrara el título de doctor en Derecho. De vuelta a Milán combina su oficio de abogado con unos nunca abandonados estudios clasicos. Prueba de este quehacer son sus notas a la obra de Tácito, publicadas por Alessandro Minuziano en 1517. Este mismo impresor sacó a la luz algunos de sus trabajos jurídicos en los cinco años siguientes. Con ellos logró formar parte de la élite de la nueva Jurisprudencia europea junto a Guillaume Budé y Udalricus Zasius.

En 1518 es invitado como profesor a Avignon, y allí reside hasta 1522, con ausencias provocadas por las plagas. En esa ciudad conoce en 1508 a Bonifacius Amerbach, que le pone en contacto con Erasmo de Roterdam. En 1521 recibe del Papa León X el título honorífico de conde palatino.

Entre 1522 y 1527 Alciato vive en Milán, dedicado a sus propios estudios: realiza traducciones de la Anthologia graeca y de Aristófanes, y empieza la composición de sus Emblemata. Durante esos años —tiempos de guerra— su casa es invadida sucesivamente por franceses (1523) y españoles (1526). En 1529, el propio Francisco I de Francia le invita a impartir clases en Bourges, donde permanece hasta 1533, con un gran éxito en su labor, pues en 1530 saca en Lyon sus dos obras más importantes: De verborum significatione, y Commentarii ad rescripta principum.

Es nombrado miembro del Senado de Milán y vive en Pavía hasta 1537. Una nueva guerra con Francia le obliga a residir en Bolonia hasta 1542, cuando Ercole d'Este le invita a instalarse en Ferrara. En 1546 declina el cardenalato que le ofrece Pablo III, pero acepta ser «protonotario apostólico». Ese mismo año vuelve a Pavía, donde permanecerá hasta su muerte en 1550. Sus restos fueron enterrados en la Iglesia de la Epifanía de Milán y trasladados en 1773 a la Universidad de Pavía, donde hoy se conservan.

El Emblematum liber

La obra más conocida e influyente de Alciato nació como mera colección de epigramas griegos traducidos: 30 epigramas aparecidos primero en los Selecta epigrammata graeca (Basilea 1529) son el núcleo del Emblematum liber. Éstos, y otros hasta formar una colección de 105 epigramas similares encabezados por frases sentenciosas que Alciato había regalado a su amigo Conrad Peutinger, serán publicados en 1531 en Augsburgo, al parecer sin su conocimiento, por el editor Steiner. Lo tituló Emblematum liber y decidió por su cuenta ilustrar cada composición con un pequeño grabado, dando lugar a la estructura triple —mote, grabado, epigrama— que desde entonces se conoce como «emblema».

El éxito del libro decidió en seguida a Alciato presentarlo de forma más cuidada y con grabados mejores. Así, el impresor parisino Christian Wechel publicó una segunda edición en 1534 que ya llegaba a los 113 emblemas. Y luego una tercera en 1542, con dos emblemas más. Y este mismo impresor sacará también las primeras traducciones, al alemán y francés, en 1536 y 1542 respectivamente.

En 1546 Aldus saca en Venecia una tirada con 84 emblemas nuevos sueltos. Con esta edición estamos ya a un paso de la configuración definitiva del libro. Se conseguirá al colaborar Alciato con el librero Guillaume Rouillé y el impresor Macé Bonhomme de Lyon. La empresa lionesa produce una serie de ediciones y traducciones —español, francés y italiano— con nuevos grabados encargados a Pierre Eskreich.

En 1548 el libro ya tiene 201 emblemas (aunque todavía hay solo 128 ilustrados). Esta edición marca la pauta de la organización temática posterior, ideada por Barthélemy Aneau. Y en 1549, la traducción al español, introduce otros diez emblemas nuevos.

Finalmente, en 1550, año de la muerte de Alciato, se publica la edición lionesa que se puede considerar definitiva. Contiene todos los emblemas que él compuso, y todos ilustrados: 211 emblemas (uno menos de los que debería por haberse eliminado el controvertido emblema 80: «Adversus naturam peccantes»).

Muerto Alciato empiezan las reimpresiones y las grandes ediciones comentadas. La entera serie se encuentra en el CD de Studiolum que sigue la vida editorial de esta obra.

Y todo ello partió de este breve libro de 1531 que aquí ofrecemos a los lectores en nuestra biblioteca abierta.

 

Studiolum publica en su web el texto completo de la primera edición de 1531 del Emblematum liber,  de Andrea Alciato.

Publicamos todas las ediciones del Emblematum liber en el CD «Alciato, Emblemata. Edición Crítica», y la primera traducción española también en el CD «Libros de Emblemas Españoles. Edición Completa».

 

Este es uno de los emblemas más famosos e imitados de Alciato (cf. por ejemplo el Album Amicorum de Franciscus Pápai Páriz), que podemos ver aquí en varias ediciones. La vid trepa por un olmo abrazando su seco tronco para simbolizar la amistad eterna (Emblema 160, Amicitia etiam post mortem durans):
 

Augsburgo: Steyner 1531
(primera edición):

Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma.
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.

[A un olmo seco por la vejez y desnudo de hojas se ha abrazado una vid de espeso y verde follaje. Ella reconoce las vicisitudes de la naturaleza y devuelve a su allegado los servicios que él le ha prestado anteriormente. Con este ejemplo se nos advierte que busquemos unos amigos tales que no nos falte su lealtad en el día supremo.]

París: Wechel 1536 (primera traducción francesa) y 1542 (primera traducción alemana):

1536: Amytie durant apres mort

Au temps que ieune estoit la vigne
Elle fut soustenue de lorme,
(Qui destre ayme se rend bien digne)
A quoy la vigne fut conforme:
Car au temps quil deuint difforme,
Voire mort, la vigne lembrasse:
Cherchez donc amy de telle forme,
Dont lamour pour mort ne sesface.

1542: Bestendige, vnd nimmer zertheylte freundschafft

Der Felber grien, der reben iung
Sein hilff erzaigt, vnd so er alt,
Vnd nun die reb in yrem sprung,
Sy lieblich noch sich zu im halt:
Warumb wird die figur gemalt?
Das yeder in der iugent tracht
Nach freund, vnd gsellen solcher gstalt,
Den er gealtt nit werd veracht.

Lyon: Tournes 1547 y 1554-56
(con los comentarios de Sebastian Stockhamer):

Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.

Commentarius: Vitis luxuriens frondibus & pampinis suis circundedit & ornauit vlmum arborem prae senio iam penitus putridam & arefactam, pristinam adhuc naturam agnoscens, quamque olim saepius succrescendo sustentaculi parentisque loco habuerat eam nec iam quidem, licet aridam & siccam deserit spernitue: verùm adhuc etiam exornat: in hunc ferè modum apud Oui. lib. 2. de tristib.

Vidi ego pampineis ornatam vitibus vlmum,
Quae fuerat saeuo fulmine tacta Iouis.

Tales nobis Amicos quaerere decet, qui extremo in periculo vel etiam post mortem veri Amici permaneant, sincerae nanque fidei Amici praecipuè in aduersis rebus cognoscuntur inquit Valer. Max. in praefatione sua tituli 7. de Amicitia lib. 4.

Lyon: Rouillé 1549-1550
(edición definitiva en español, francés, italiano y latín):

1549, español: La Amistad que dura aun despues de la muerte.

A’l olmo viejo seco y sin verdura
La parra fresca y verde entretexida
Es encubierto exemplo en tal figura
Que al’amistad durable nos combida.
Pues no es perfetto amor el que no dura
Al'menos hasta el yr de aquesta vida
Buenos serà buscar amigos tales
Que quedos siempre esten à nuestros males.

1549, francés
Amitie durante, voire apres la mort

Vne Olme seiche, & sans fueille, embrassa
Le belle vigne, & sa verdeur dressa.
Recognoissant natur el benefice,
Rendit le droict de mutuel office.
Donnant exemple, amys telz comparer,
Que mort aussi ne puisse separer.

La vraye amitié est de l'esperit, non du corps, l'esperit est immortel: parquoy elle est immortelle, faisant faire debuoir d'amy, non seullement en la vie: mais aussi apres la mort. Comme feit Alexandre à Hephestion.

1549, italiano
Che la vera amicitia mai non muore

La vite, che l'ignudo arido legno
Abbraccia, e stringe, & hor gli rende il merto
D'esser gia stato a lei fido sostegno,
E'l grato animo suo dimostra aperto;
Ci ammonisce a cercare amici tali,
Che i legami d'amor siano immortali.

 

Frankfurt: Feyerabend 1567 (latín)

Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.

Commentarius: Verus amor est animorum, non coporum. Animus porro immortalis est. Quare & animi amorem esse immortalem est necesse. Qui amicis amicos officium beneuolentiae praestare facit, non solum in vita, sed etiam post mortem. Vt fecit Alexander Hephaestioni.
 

Lyon: Rouillé 1573 (con los comentarios de Sánchez de las Brozas)

 

Commentarius: ...Ex Graeco epigrammate Antipatri lib. 1. Epigram. Graecorum εἰς ἀνταπόδοσιν. Carmen sic habet

Αὔην με πλατάνιστον ἐφερπύζουσα καλύπτει
ἄμπελος, ὀθνείῃ δ’ ἀμφιτέθηλα κόμη
ἡ πρὶν ἐμοῖς θαλέθοθσιν ἐνιθρέψασ’ ὀροδάμνοις
βότρυας, ἡ ταύτης οὐκ ἀπετηλοτέρη.
τοίην μέντοι ἔπειτα τιθηνείσθω τις ἑταίρην,
ἥτις ἀμείψασθαι καὶ νέκυν οἶδε μόνη.

Sic vertebam,

Me platanum siccam folijs & palmite obumbrat
Vitis, & externa contegor ipsa coma.
Illa meos ramos creuit complexa uirentes:
Illius at ramos usque putabo meos.
Hanc socium uitae quaerat sibi quisque uicissim,
Quae siet in fato reddere docta vices.

Amberes: Plantin 1589 (con los comentarios de C. Mignault)

 

Arentem senio, nudam quoque frondibus ulmum,
Complexa est uiridi uitis opaca coma:
Agnoscitque uices naturae & grata parenti,
Officij reddit mutua iura suo.
Exemploque monet, tales nos quaerere amicos,
Quos neque disiungat foedere summa dies.

Commentarius: ID ex Graeco Antipatri: quo docemur amicos nobis esse deligendos, qui nec temporis diuturnitate, & ne quidem post mortem ipsam amare desinant. quod dictum fuisse Phocionis, retulit Stobaeus.
Arentem senio.] senectute arescentem.
nudam.] exutam folijs.
Agnoscitque vices naturae.] quae sunt, vt è  puero vir, è viro senex fiat, immutabili naturae communis lege.
grata parenti.] rependit officium, quod ab vlmo acceperat.

Padua: Tozzi 1626 (con los comentarios de Thuilius)

 

Commentarius: VLMVM antiquam & aridam vitis vicina ramis suis, pampinis & botris sursum rependo vestit. Vlmus arbor & vitis notiores sunt, quàm vt longiore descriptione egeant.

Typus emblematis. ID è Graeco Antipatri Epigrammate transtulit, cuius carmen est eiusmodi lib. 1. Antholog. εἰς ἀνταπόδοσιν.

Αὔην με πλατάνιστον ἐφερπύζουσα καλύπτει
ἄμπελος, ὀθνείῃ δ’ ἀμφιτέθηλα κόμη
ἡ πρὶν ἐμοῖς θαλέθοθσιν ἐνιθρέψασ’ ὀροδάμνοις
βότρυας, ἡ ταύτης οὐκ ἀπετηλοτέρη.
τοίην μέντοι ἔπειτα τιθηνείσθω τις ἑταίρην,
ἥτις ἀμείψασθαι καὶ νέκυν οἶδε μόνη.

Aridam me platanum irrepens tegit
Vitis, externa aunt circumuirescens coma:
Quae priùs meis virentibus alens rami
Racemos, hac ipsa eram non minus frondosa.
Talem quidem certè posthac constituat (sibi) quisque amicam,
Quae rependere mortuo norit sola.

Me siccam platanum irrepens circundat alumna
Vitis, vt externa floruit aucta coma;
Quando meis ramis teneras circundasbat vuas,
Tunc frondosa illa non minus arbor eram.
Talem quisque sibi & propriam conquirat amicam,
Cui neque morte viri sit peritura fides.

Sic verò vertebat Sanctius:

Me platanum siccam folijs & palmite obumbrat
Vitis, & externa contegor ipsa coma:
Illa meos ramos creuit complexa virentes,
Illius at ramos vsque putabo meos.
Hanc sociam vita quaerat sibi quisque vicissim,
Quae siet in fato reddere docta vices.

In hunc ferè modum Ouidius lib. 2. Trist.

Vidi ego pampineis ornatam vitibus vlmum,
Quae fuerat saeuo fulmine tacta Iuis.

Sed quia epigramma Graecum Antipatri de amica loquitur, quam nos vxorem possumus intelligere, lubens hic adiungi velim Menandri sententiam, qua vbi matrimonii incommoda enumerauit, commoda etiam subiungit, sed iis maximè verbis:

Ἀτυχοῦντι σθμπαρέμεινεν, ἀποθανόντα τε ἔθαψε, περιέστειλεν οἰκείως.
Huic rebus etiam comes in aduersis manet,
Functique fato funeris curam gerit.

ARENTEM senio] senectute arescentem, vetustate aridam.

Nudam quoque frondibus] exutam folijs, suis viduatam comis.

Vlmum] Vlmus arbor est vitibus plurimum gaudens, dens,a dura, procera, de qua Plinius lib. 16. Virg. lib. 6. Aeneid.

In medio ramos annosaque brachia pandit
Vlmus opaca, ingens.

Idem in Bucolic.

Nec gemere aerea cessabit turtur ab vlmo.

Et alibi:

Semimputata tibi frondosa vitis in vlmo est.

Et Statius lib. 6. Thebaid.

---nec in hospitia vitibus vlmus.

Ouidius 2. Amor. eleg. 16.

Vlmus amat vites, vitis non deserit vlmum:
Separor à domina cur ego saepe mea?

Sic quoque Petronius Arbiter:

Paruula securo tegitur mihi culmine sedes,
Vuaque plena mero foecunda pendat ab vlmo.

Calphurn.

Inter pampineas ponetur vitibus vlmos.

Pontanus:

Tecum inter salices, sub amicta vitibus vlmo.

Complexa est viridi] Vt vulnus amica viti est, sic vitis vlmo non est ingrata, quam frequentissimè luxuriantibus frondibus & pampinis foecundis ambit, vestit, & amplectitur. Vlmis autem adiungi vites fuisse in more positum, vt etiam hodie in Italia, notiùs est quàm vt confirmare necesse habeam. Horatius:

Et vitem viduas ducit ad arbores.

Idem:

---adulta vitium propagine
Altas maritat populos.

Claudianus 2. de raptu Proserp.

---hic pampinus induit vlmos.

Ouid. 3. de Ponto, Eleg. 8.

Non hic pampineis amicitur vitibus vlmus,
Nulla premunt ramos pondera poma suos.

Idem lib. 10. Metamorph.

Pampineae vites, & amictae vitibus vlmi.

Pontanus:

---Flexaeque sub vlmis
Pendula textilibus nectunt vmbracula vites.

Haec vlmi & vitis amicitia poetis occasionem dedit, vt saepe eius in amoribus mentionem faciant. Ouidius epist. Oenones:

Non sic appositis vincitur vitibus vlmus,
Vt tua sint collo brachia vincta meo.

Martialis de nuptijs Pudentis & Claudiae, lib. 4.

Nec melius teneris iuguntur vitibus vlmi.

Catullis in nuptijs Iuliae & Manlii:

Lenta quin velut assitas
Vitis implicat arbores,
Implicabitur in tuum
Complexum &c.

Porrò aduerte, an huc traduci possint eiusdem Catulli versus hi quodam Epithalamio:

Vt vidua in nudo vitis quae nascitur aruo,
Numquam se extollit, numquam mitem educat vuam,
Hanc nulli agricolae, nulli accoluere iuuenci:
At si fortè eadem est vlmo coniuncta marito,
Multi illam agricolae, multi accoluere iuuenci.

Coma] folijs, pampinis: nam per metaphoram coma de arboribus, fruticibus, arundinibus, atque etiam herbis frequenter dicitur. Hinc Catullus dixit, Siluam comatam.

Agnoscitque vices naturae.] quae nimirum mutantur in horas, vt è puero iuuenis, è iuuene vir, è viro senex citissimè fiat, immutabili naturae communis lege.

Grata parenti] vlmo, à qua tanquam parente sustentata est, & incrementum sumpsit.

Exemploque monet, &c.] Sententia Emblematis, cui astipulatur illud Hebraei Paraemiastae Prouerb. cap. 17. Omni tempore diligit, qui amicus est. Nec eum pro verò amore censemus, qui mortalis huius vitae terminis concluditur, siquidem ad mentem sapientum amoris vim aestimams. Inquit enim D. Hieronymus: Amicitia, quae desinere potuit, nunquam vera fuit. Cui consentit Euripides Troadibus, cùm ait:

οὐκ ἐστ’ ἐραστὴς, ὄστις οὐκ ἀεὶ φιλεῖ
Non est amator, qui non semper amat.

Denique hoc etiam vulgo dici solitum. Amicitias immortales esse debere.

Moralis: VITE hac vlmum vigore suo iam destitutam comprehendente ac sustinente (à qua nimirum ipsa prius, cùm tenera esset, & quasi pubescens, incrementi occasionem materiamque sumpserat) significatur amicos nobis esse deligendos, qui nec temporum diuturnitate, nec locorum distantia, sed ne quidem post mortem amare desistant. Illudque est quod Phocion dixit, vt refert Stobaeus, Ζητεῖν δεῖ καὶ ἄνδρα καὶ τέκνα καὶ φίλοὺς τοὺς κατὰ τὴν ἀπαλλαγὴν τοῦ βίου παραμένοντας. Comparandos esse liberos & maritum & amicos, qui ad mortem vsque constantes sint. Respicit Emplematis argumentum hoc Ouidianum 2. de Remedio:

Semper habe Pyladem aliquem qui curet Orestem,
Hic quoque amicitiae non leuis vsus erit.

Cicero pro Sestio: Ademit Albino soceri nomen mors filiae, sed charitatem illius necessitudinis & beneuolentiae non ademit. Virgilius in obitum Maecenatis:

Et decet, & certè viuam tibi semper amicus,
Nec tibi qui moritur, desinit esse tuus.
Ipse ego quicquid ero, cineres interque fauillas,
Tunc quoque non potero non memor esse tui.

Verus enim amicus dimidium est animae nostrae, vti Virgilium vocat Horatius, dimidium animae suae. Quod sic explicat Augustinus: Bene quidam dixit de amico suo, Dimidium animae suae. Nam ego sensi, animam meam & animam amici mei vnam fuisse animam in duobus corporibus, propter vim scilicet amoris. Et ideo illo mortuo, horrori mihi erat vita, quia nolebam viuere diutiùs; sed ideo fortè mori metuebam, ne totus ille moreretur.

Non viuit quisquis fido priuatur amico:
Dimidium siquidem perdidit ille sui.

Sic verè dicitur, Anima est non vbi animat, sed vbi amat. Non enim praesentior est spiritus noster vbi animat, quam vib amat: nisi fortè magis putetur esse vbi vinctus ex necessitate tenetur, quàm quò sponte & alacri fertur voluntate. Sed sincera haec amicitiae fides praecipuè in rebus aduersis cognoscitur, teste Valerio Maximo: eumque praeclarum amicum dicit Plautus Epidico, qui in re dubia re iuuat, vbi re opus est. Simile est illud Ennii: Amicus certus in re incerta cernitur: Vt enim nautis serenitas gratior in tempestate aduenit, sic amico afflicto amicus. Verùm exulcerato hoc nostro saeculo non solùm nihil horum in amicitia ita illustre & magnificum videtur; imò quod nobis Christianis summè deplorandum, odia, dissidia, simultates, & inimicitiae perpetuae sunt, amicitiae autem prorsus vtilitatibus & commodis propriis circumscriptae iacent, adeo vt nihil dubitem cum Socrate exclamare: φίλοι, οὐδεὶς φίλος. innuens veram amicitiam ferme interiisse inter mortales. Vulgares, temporanei, & ollares amici plurimi sunt: at qui alter idem sit, amicum vt se ipsum diligens, eique praesto sit in vtraque fortuna, talis, inquam, amicus diu quaeritur, rarò inuenitur, difficulter seruatur. Exquiramus, si lubet, & percurramus totam profanam historiam, octo tantùm paria verorum amicorum deprehendemus: Pyladem & Orestem, Nisum & Euryalum, Patroclum & Achillem, Theseum & Pirithoum, Castorem & Pollucem, Tydeum & Polynicen, Scipionem & Laelium, Damonem & Pythiam. Lucianus recitat alia decem paria amicorum, quinque nimirum Graeca, & quinque Scythica. Historiae ibidem requirantur lectu dignissimae. His nihil dubito annumerare equitem quendam Garsiae Regis Nauarrensis, de quo ita Fulgosus lib. 4. Cum in Hispania inter se bello decertarent Ferdinandus Legionensis & Garsias Nauarrensis reges, Garsias quod superbus audaxque nimium saeuè regni sui proceres habebat, in magno eorum odio versabatur: idque cùm animaduerteret vnus militum eius, qui puerum Garsiam aluerat, arbitratus si praelium committeretur, Garsiam à suis desertum iri, vt qui ex fide eum diligeret, re detecta, quam intellexerat, Garsiae suasit vt praelio abstinerer. Verùm Garsias immodici spiritus amicorum & inimicorum contemptor, decertare praelio cum hoste decreuit. Quam rem auspicatus is, qui, vt dictum est, contrà suaserat, in haec verba prorupit: Quantum aduertere possum, tibi statutum esse video vt omnino moriaris; cui rei posteaquam aliud afferre opis nequeo, id saltem enitar, ne te vel mortuum, vel victum videam. Itaque galeam atque thoracem exutus, ac solo gladio hastaque armatus in hostium aciem ingenti animo irrupit. Vbi ipse haud multò post caesus, & Garsias à suis, vt ipse monuerat, desertus fuit. Vide plura de vera amicitia apud Val. Maxim. lib. 4. Plutarch. de multorum amicitia, Ciceronem passim, & alios. Nec malè quadrabit hoc Emblema in amorem coniugalem, vitis enim hic signat vxorem Philaniram, mariti studiosam, qualem descripsit Flaccus 2. Carm. Ode 5. Vlmum verò cum vite maritatam amoribus conuenire supra annuimus. Alioqui apud Dauidem regium vatem Psal. 127. vxor viti foecundae comparatur: Vxor tua sicut vitis abundans. Huius amoris est quidam apud Propertium character lib. 2. his verbis:

Terra prius falso partu deludet arantes,
Et citiùs magnos Sol agitabit equos:
Quam possim nostros alio transferre calores:
Huius ero viuus, mortuus huius ero.

Ouidius 3. de Ponto ad coniugem:

Cumque ego deficiam, nec possim ducere currum,
Fac tu sustineas debile sola iugum.
Ad medicum specto venis fugientibus aeger,
Vltima pars vitae dum mihi restat, ades.

Virgiliana Dido 4. Aeneid. de suo loquens Sichaeo:

Ille meos, primus qui me sibi iunxit, amores
Abstulit, ipse habeat secum seruetque sepulcro.

Eleganter quoque Lyricus Venusinus:

Felices ter & amplius
Queis irrupta manet copula, nec malis
Auulsus querimonijs
Suprema citiùs soluet amor die.

Huc non incommodè referri potest historia de foemina Smyrnea, sicut à Sabellico refertur lib. 9. decad. 3. de reb. Venetis. Cùm enim Smyrna, olim Ioniae nobilissima vrbs, à Venetis capta esset, ferunt (inquit) foeminam florenti aetate, cùm ad naues captiua abduceretur, mariti sepulchro, in quod fortè inciderat, procubuisse, ac flebili lamentatione illud complexam dulcissimum mariti nomen saepius vocasse. En, inquit, coniux dilectissime, extremus patriae casus efficit, vt me, quam nullus amor, nulla vis vnquam quò minus tua fuerim, semperque futura essem, vertere potuit, crudelissimi hostis manus in perpetuam captiuitatem abducat. Separor infelix à tuo conspectu, nec dulcem patriam, nec monumentum hoc dulcissimum amplius visura. Has ego supremas lacrymas tuis misceo cineribus, his inferiis tuos manes supremùm ciebo. Sed quid ita? moriar potiùs, quàm suauissimo hoc complexu diuellar. Atque ita sepulchro haerens, cùm neque minis, neque alia vi facilè diuelli posset, à temerario milite gladio traiecta, hac re sola felix, quo voluit loco, relicta est. Sed de amore coniugali alibi.

 

Historia editorial del Emblematum liber,
publicada por Studiolum

 

• Augsburgo: Steyner 1531. VIRI CLA | RISSIMI D. AN- | dree Alciati Iurisconsultiss. | Mediola. ad D. Chonra- | dum Peutingeru Augu- | stanum, Iurisconsul- | tum Emblema- | tum liber. | M.D.XXXI

• París: Wechel 1534. ANDREAE | ALCIATI EMBLEMA- | TVM LIBELLVS. | PARISIIS, | Excudedbat Christianus Wechelus, | sub scuto Basileiensi, in uico | Iacobaeo. Anno | M.D.XXXIIII.

• París: Wechel 1536. LIVRET | des Emblemes / de maistre Andre | Alciat / mis en rime francoyse | et presente a monseigneur | Ladmiral de | France. | On les vend a París / en la maison de | Chrestien Wechel / demeurant en la rue sainct Jaques / a lescu de Basilea. | M.D.XXXVI.

• París: Wechel 1542 (latín–alemán). CLARISSIMI | VIRI D. ANDREAE AL- | ciati Emblematum libellus, uigilanter re- | cognitus, & iam recèns per Wolphgan- | gum Hungerum Bauarum, rhyth- | mis Germanicis uersus. | PARISIIS. | Apud Christianum Wechelum, sub scu- | to Basiliensi, in uico Iacobeo: & sub | Pegaso, in uico Bellouacensi. | Anno: M.D.XLII.

• Venecia: Aldus 1546. ANDREAE AL- | CIATI EMBLEMATVM LI- | BELLVS, NVPER IN LV- | CEM EDITVS. VENETIIS, M.D.XLVI. | Cum priuilegio Pauli III. Pont. Max. & | Senatus Veneti, ad annos decem.

• Lyon: Tournes 1547 (es la primera con los grabados de Tournes). CLARISSIMI | VIRI D. ANDREAE | ALCIATI EMBLE- | MATVM LIBRI | DVO. | LVGDVNI | Apud Ioan Tornaesium, & Gu- | lielmum Gazeium. | 1547. Lyon: Roville, 1548: EMBLEMATA | ANDREAE ALCIATI | Iurisconsulti cla- | rissimi. | LVGDVNI, | Apud Gulielmum Rouillium | sub scuto Veneto. | 1548.

• Lyon: Rouillé 1548. EMBLEMATA | ANDREAE ALCIATI | Iurisconsulti cla- | rissimi. | LVGDUNI, | Apud Gulielmum Rouillium | sub scuto Veneto. | 1548.

• Lyon: Rouillé 1549. Los Emblemas | DE ALCIATO | Traducidos en rhimas | Españolas. Añadidos | de figuras y de nueuos | Emblemas en la terce- | ra parte de la obra. | Dirigidos al Illustre, S. | Iuan, Vazquez de Molina. | EN LYON POR GVILIEL | MO ROVILLIO. 1549. | Con licençia y Priuilegio.

• Lyon: Bonhomme 1549. EMBLEMES | D’ALCIAT, | de nouueau Translatez en | François vers pour vers | iouxte les Latins. | Ordonnez en lieux communs, auec | briefues expositions, & Figu- | res nouuelles appropriées | aux derniers Emblemes. | A LYON CHEZ MACE | BONHOMME. 1549.

• Lyon: Rouillé 1549. DIVERSE IM | PRESE AC | commodate a diuerse mo | ralità, con versi che i | loro significati di | chiarano | Tratte da gli Emblemi | dell’ ALCIATO. | IN LIONE | da GVLIELMO | ROVILLIO. 1549. | CON PRIVILEGIO.

• Lyon: Rouillé 1550. EMBLEMATA | D. A. ALCIATI, | denuo ab ipso Autore | recognita, ac, quae desi- | derabantur, imagini- | bus locupletata. ||Accesserunt noua aliquot ab | Autore Emblemata, suis quoque | eiconibus insignita. LVGD. APVD GVLIEL. | ROVILIVM. 1550. CVM PRIVILEGIO.

• Lyon: De Tournes 1554-1556 (Stockhammer). IN D. ANDREAE | ALCIATI EMBLE- | MATA SVCCIN- | cta commen- | tariola. | + | Sebast. Stockhamero | Germano au- | tore, | LVGDVNI, | Apud Ioannem Tornaesium | & Gul. Gazeium. | 1556.

• Lyon: Tournes 1556. CLARISSIMI | VIRI D. Y. | ALCIATI | EMBLEMATVM | LIB. II. | Nuper adiectis Seb. Stockha- | meri Germ. in primum li- | brum succinctis commen- | tariolis. | LVGDVNI | Apud Ioan. Tornaesium & | Guliel. Gazeium. | 1556.

• París: Ruelle 1562. LES | EMBLEMES | DE M. ANDRE | ALCIAT | Traduits en ryme Françoise | par Iean le Feure. | A PARÍS, | Par Iean Ruelle demeurant à la Rue | sainct Iâques, à l’enseigne | sainct Nicolas. | 1562.

• Amberes: Plantin 1565. EMBLEMATVM | CLARISSIMI VIRI D. | ANDREAE ALCIATI | LIBRI II. | In eadem succincta commentariola, nunc | multo, quàm antea, castigatiora & [188] longe locupletiora, Sebastiano Stockhamero | Germano, auctore. | ANTVERPIAE. | Ex officina Christophori Plantini. | ClC. iC. lxv. | CVM PRIVILEGIO.

• Frankfurt: Feyerabend 1567 (alemán). LIBER EMBLEMATVM | D. ANDREAE AL- | CIATI, NVNC DENVO | COLLATIS EXEMPLARIBVS | multo castigatior quam vnquam | ante hac editus. Kunstbuch | Andree Alciati von Meyland bey | der Rechten Doctorn / allen liebhabern der | freyen Künst / auch Malern Goldschmiden / Seiden | stichern und Bildhauwern / jetz und zu sonderm nutz und | gebrauch verteutscht und an Tag geben / durch Jere- / miam Held von Nördingen / mit schönen / lieb- | lichen / neuwen / kunstreichen Figuren | geziert und gebessert. | (A slight ornament) Mit Röm-Keys. Mt. Freyheitinges | heujaren nicht nach zu drucken | Gedruckt zu Franckfurt am | Mayn | M.D.LXVI.

• Lyon: Rouillé 1573 (Sánchez de las Brozas). FRANCISCI | SANCTII BRO- | CENCIS | In inclyta Sarmaticensi Academia Rheto- | ricae, Graecaeque linguae Professoris, | COMMENT. IN Y. ALCIATI | EMBLEMATA, | Nunc denuo multis in locis accuraté recognita | & quam plurimis figuris illustrata. | Cum Indice copiosissimo. | LVGDVNI, APVD GVLIEL. | ROVILLIVM. M.D.LXXIII. | Cum priuilegio Regis.

• Amberes: Plantin 1577. OMNIA | ANDREAE | ALCIATI V. C. | EMBLEMATA | ADIECTIS COMMENTARIIS | & scholiis, in quibus Emblematum | fermè omnium aperta origine, mens | auctoris explicatur, & obscura omnia, | dubiaque illustrantur; | PER CLAVDIVM MINOIM | Diuionensem. | ANTVERPIAE, | Ex officina Christophori Plantini, | Architypographi Regii. | M.D.LXXIII.

• Lyon: Plantin 1591. ANDREAE | ALCIATI | V. C. | EMBLEMATA: | Cum CLAVDII MINOIS Diuionensis ad | eadem COMMENTARIIS. | Quibus Emblematum omnium aperta origine, | mens auctoris explicatur, & obscura | omnia dubiaque illustrantur. | EDITIO QVARTA. | (Plantin’s device y motto.) LVGDVNI BATAVORVM, | EX OFFICINA PLANTINIANA, | Apud Franciscum Raphelengium. | ClC.iC.xci..

• Lyon: Plantin 1591. EMBLEMATA V. C. | ANDREAE ALCIATI | MEDIOLANENSIS | IVRISCONSVLTI. | Cum facili & compendiosa explicatione, quâ obscura | illustrantur, dubiaque omnia soluuntur, | Per CLAVDIVM MINOEM Diuionensem. | Excerptae [sic] ex eiusdem in eadem Alciati emblema- | ta maiorum vigiliarum commentariis. | Ad calcem ALCIATI vita nuper ab | eodem MINOE conscripta. | LVGDVNI BATAVORVM, | EX OFFICINA PLANTINIANA, | Apud Franciscum Raphelengium. | ClC.iC.xci.

• Amberes: Plantin 1577. 1577: OMNIA | ANDREAE | ALCIATI V. C. | EMBLEMATA: | CVM COMMENTARIIS, QVIBVS | Emblematum omnium aperta origine, mens | auctoris explicatur, & obscura omnia du- | biaque illustrantur. | PER CLAVDIVM MINOEM | Diuionensem. | (Plantin’s device y motto.) ANTVERPIAE, | Ex officina Christophori Plantini, | Architypographi Regii. | M.D.LXXVII. | CVM PRIVILEGIO.-

• Nájera: Mongastón 1615 (Diego López). DECLARACION MA- | GISTRAL SOBRE LAS EMBLEMAS DE | Andres Alciato con todas las Historias, Antigueda- | des, Moralidad, y Doctrina tocante a las | buenas costumbres. | POR DIEGO LOPEZ, NATVRAL DE LA | Villa de Valencia de la Orden de Alcantara. | DIRIGIDO A DON DIEGO HVRTADO DE | Mendoça, Cauallero de la Orden de Santiago, Señor de la casa de | Mendoça, de la Corçana, y sus Villas, Capitan, y Diputado Gene- | ral de la Prouincia, Ciudad de Victoria, y Hermandades, de | Alaua, por el Rey Nuestro Señor. | CON PRIVILEGIO. | Impresso en la Ciudad de Najera por Iuan de Mongaston, Año 1615. | A costa del Autor. Vendense en casa dell’impressor.

• Valencia: Jerónimo Villagrasa 1655. DECLARACION | MAGISTRAL | SOBRE LAS EMBLEMAS DE ANDRES ALCIATI |... POR DIEGO LOPEZ NATURAL | de la villa de Valencia [de Alcántara]... Año 1655.

• Padua: Tozzi 1618 (Pignoria, Mignault «mini»). EMBLEMATA V. CL. | ANDREAE ALCIATI, | cum Imaginibus plerisque | restitutis ad mentem | Auctoris. | Adiecta compendiosa | explicatione Claudij | Minois Diuinensis | et notulis extempora- | rijs Laurentij Pigno- | rij Patauini. | Patauij apud Pet. Paulum Tozzium. M.DCXIIX. (1618.)

• Padua: Tozzi 1621 (Thuilius). ANDREAE ALCIATI | EMBLEMATA | CVM COMMENTARIIS | CLAVDII MINOIS I. C. FRANCISCI SANCTII BROCENCIS, | et Notis | LAVRENTII PIGNORII PATAVINI. | Nouissima hac editione in continuam vnius Commentarii seriem congestis, in certas quas- | dam quasi Classes dispositis, et plusquam dimidia parte auctis. | OPERA ET VIGILIIS | IOANNIS THVILII MARIAEMONTANI TIROL. | Phil. & Med. D. atq; olim in Archiduc. Friburg. Brisgoiae | Vniuersitate Human. liter. Professoris ordinarii. | OPUS COPIOSA Sententiarum, Apohthegmatum, Adagiorum, Fabularum, Mythologiarum Hiero- | glyphicorum, Nummorum Picturarum & Linguarum varietate instructum & exornatum: | Proinde omnibus Antiquitatis & bonarum litterarum studiosis cum primis viris. | Accesserunt in fine Federici Morelli Professoris Regii Corollaria & | Monita, ad eadem Emblemata. | CVM INDICE TRIPLICI. | Patauij apud Petrum Paulum Tozzium. | Sub Signo S. S. Nominis IESV. 1621.

• Padua: Frambottus 1661. ANDREAE ALCIATI | EMBLEMATA | CVM COMMENTARIIS | CLAVDII MINOIS I. C. FRANCISCI SANCTII BROCENSIS, | & Notis | LAVRENTII PIGNORII PATAVINI. | Nouissima hac editione in continuam vnius Commentarij seriem congestis, in certas quas- | dam quasi Classes dispositis, & plusquam dimidia parte auctis. | OPERA ET VIGILIIS | IOANNIS THVILII MARIAEMONTANI TIROL. | Phil. et Med. D. atq; olim in Archiduc. Friburg. Brisgoiae | Vniuersitate Human. liter. Professoris ordinarij. | Opus Copiosa Sententiarum, Apophthegmatum, Adagiorum, Fabularum, Mythologiarum, Hiero- | gylphicorum, Nummorum, Picturarum & Linguarum varietate instructum & exornatum: | Proinde omnibus Antiquitatis & bonarum literarum studiosis cum primis vtile. | Accesserunt in fine Federici Morelli Professoris Regij Corollaria & | Monita, ad eadem Emblemata. | CVM INDICE TRIPLICI. | Patauij, typis Pauli Frambotti Bibliopolae. MDCLXI. | Cum consensu Superiorum.

• Madrid: Orden de la Merced 1749. EMBLEMATA | V. C. | ANDREAE ALCIATI | MEDIOLANENSIS | IURISCONSULTI. | CUM FACILI & COMPENDIOSA | explicatione, quâ obscura illustrantur, du- | biaque omnia solvuntur, per Claudium | Minoem Divionensem. | Ejusdem ALCIATI Vita. | EDITIO NOVISSIMA A MENDIS | expurgata, priorique integritati restituta. | MATRITI: | EX TYPOGRAPHIA ORD. DE MERCED, | ANNO M.DCC.XLIX. | CUM FACULTATIBUS NECESSARIIS.

 
 

última hora

• ¡Regístrese para nuestras novedades!

• 5.4: RSA: una recapitulación

• 4.4: Edición DVD de Covarrubias, Tesoro de la lengua española

• 18.3: Tesoros de Kalocsa, vol. 1: Salterio MS 382

más...

silva

Discreto Lector

Sancho Panza y la tortuga

Un encuentro con la Inquisición

Fénix en lo alto de la palmera

Canis reversus

La Voz de su Amo

El mejor verso de Virgilio

Comer tortuga, o no comerla

blog de studiolum

•  Chinatown

•  Un viaje a la mente barroca

•  Unde Covarrubias Hungaricè didicit?

más...

biblioteca abierta

• Bibliografía Emblemática Hispánica

• Horapolo, Hieroglyphica 1547

• Alciato, Emblemata 1531

• El Album Amicorum de Franciscus Pápai Páriz

• Ludovicus Carbo, De Mathiae regis rebus gestis (c. 1473-75)

• Epistolario de Pedro de Santacilia y Pax

medio maravedí

Textos y estudios de literatura española medieval y del Siglo de Oro